POSE en BEWEGING

vanaf 12/05/2016 tot en met 05/06/2016

Eén tentoonstelling – twee kunstenaars. Keramiek is een gemeenschappelijke noemer, maar daar lijkt de verwantschap ook mee op te houden. Er is een wereld van verschil tussen Cecil Kemperink en Chris Baaten. En ook dát maakt dingen duidelijk.

Een tegenstelling die direct in het oog springt is de liefde voor herhaling  bij Cecile Kemperink, terwijl  Chris Baaten de eenmalige oplossing zoekt.  Herhaling op herhaling – inclusief verdraaiing en verschuiving want het gaat hier niet om machinale reproductie – heeft een meeslepende werking. Het doet denken aan dans en muziek; het beeld manifesteert zich als een ritmische beweging. De ‘status aparte’ van het uitzonderlijke beeld maakt een heel andere indruk, zeker als het op een sokkel wordt geplaatst. Hoe hoger het voetstuk, hoe sterker het staat en hoe meer het de ruimte opeist. Wat onderscheidt dit beeld van ons?

De Latijnse herkomst van het woord duidt op ondeelbaarheid. Een individu is de kleinst mogelijke eenheid van de soort. Je kunt één mens niet verder opdelen zonder hem te doden. Tevens wordt een grens bereikt die haaks staat op onze kuddegeest, want de neiging om zich te verenigen in paren, etniciteit of welke culturele groep dan ook is vele malen sterker dan de behoefte aan uniciteit. Wie wil, wie kan puur op zichzelf overleven?

Toch is in de westerse cultuur een sterke hang naar individualiteit ontstaan. Bij ons heeft het woord een rebelse klank gekregen. Wie zich niet onderwerpt aan de massa blijft zichzelf, zo luidt het dogma. In de kunsten is al ontelbare malen onderzocht wat er dan gebeurt. Losgeweekt van de groep begeeft de eenling zich op een romantisch pad. Vol angsten en gevaren, maar ook met de belofte van ongekende vergezichten. De eenzame mens, op eigen kracht bovenop een bergtop beland, het dal in nevelen gehuld, de toekomst ongewis, maar op dat ene glorieuze moment boven alles verheven – zo schilderde Casper David Friedrich in 1818 de geboorte van een westers ideaal: het trotse, zelfbewuste individu.

Nike van Samothrake – Grieks, 200 BC
Caspar David Friedrich, 1818 – Der Wanderer über dem Nebelmeer     
Marcel Duchamp, 1912 – Naakt een trap afdalend #2

De romantische zwerver van Friedrich neemt een inmiddels overbekende pose aan. Maar – en dat was toen revolutionair – deze parmantige poseur is geen koning of godheid. Hij bereikt de top als anonieme everyman en in zijn voetspoor hebben miljoenen toeristen het panorama van de wereld in ogenschouw genomen. Vaak niet erg individualistisch maar toch…

Twee eeuwen na dato solt Chris Baaten (1954) op een buitengewoon geestige manier met Friedrichs ideaalbeeld. Misschien komt dat omdat hij rijpte in wat de Haagse Post bestempelde als het Ik-tijdperk. Daarvan zijn de positieve- en de negatieve kanten onderhand wel bekend: het streven naar individualiteit heeft iets lachwekkends gekregen. We zien Chris Baaten goochelen met ontzag voor de schrikaanjagende godin Nike, de anonieme held van Friedrich en het glamoreuze één-uit-een-dozijn naakt van Duchamp. Wil het ware individu opstaan en dan graag met de bijbehorende pose…

Ouderwets natuurhistorisch museum gebeurt. Gaat het wel om rituele handelingen? Of meer om een geduldig uitgevoerd experiment in het kader van een wetenschappelijke onderzoek?

Voor Chris Baaten is de kunstgeschiedenis een bron van multiculturele inspiratie. De stijlvormen die hij op elkaar stapelt contrasteren heftig en dat zet de geloofwaardigheid op het spel. Wat te denken van een antieke gestalte met een origami circushoed? En wat doet die wapperende klodder slagroom op een wiebelige wokkel? Zulke absurde verschijningen paraderen ook op de Parijse catwalks, maar hoe serieus moeten we die showbusiness nemen? De style clash wordt versterkt door het materiaalgebruik. Chris Baaten lakt piepschuim,  omwikkelt staaldraad met kneedbare epoxy en plaatst een keramische gestalte op een kleurrijke runway van hout. Elk materiaal brengt zijn eigen karakter in. Keramiek – soepel  maar toch ook stug – heeft de plooibaarheid die waarschijnlijk het dichtst bij de menselijke beweeglijkheid komt

INDIVIDU en MASSA

De belangrijkste tegenstelling tussen beide kunstenaars scherpt het conflict tussen individu en massa aan. De poseur op zijn sokkel weet zich uniek. Daarentegen weet de schakel in een eindeloze keten zich geborgen in een familie, een clan, een volk en als we nog groter konden denken: als een planeet.

 

In Amerika worden mensen aangeduid als ‘individuals’ als men een vorm van neutraliteit wil bewaren. Geslacht, huidskleur of leeftijd doen dan niet ter zake. Er klinkt angst in door om te discrimineren, maar zo wordt stigmatisering vermeden.

Cecile Kemperink (1963) kiest niet voor de pose maar de constante beweging. Herhaling is een krachtig stijlmiddel dat speelt met de patronen waarin wij denken.  Huis, huizen, huist. Licht, lichter, lichtst. Ring, ringen, omringt. Van kinds af worden wij door herhaling tot bewustwording gedrild. De klanken, woorden en getallen die zich vernuftig laten combineren en rangschikken: door herhaling krijgt het geldigheid en betekenis. Totdat de eerste verbazing wegebt en een ontdekking de nevelige staat bereikt van algemeen begrip. Reuze handig in de praktijk: je kijkt niet meer vol verbazing naar de plooibaarheid van een elastiekje, maar spant het zonder na te denken om wat dan ook.

Cecile Kemperink frist dat proces op. Zij laat zien hoe lenig klei is. Hoe oermateriaal na de vuurdoop omslaat in klinkklare hardheid. Breng het geheel in beweging en je hoort muziek. Zij verleidt de kijker niet met culturele kennis maar met een zintuiglijke prikkel. Eén beweging heeft een kettingreactie tot gevolg. Waar zij ontelbare nuances ontlokt aan een eenvoudig uitgangspunt, improviseert Chris Baaten zo vrijelijk en onvoorspelbaar dat hij geen enkele wet in acht lijkt te nemen. De stoutmoedige beeldenstapelaar overrompelt ons met opperste verwarring. Hij speelt blufpoker. Maar hij doet dat wel met de grootst mogelijke virtuositeit en vanuit de oprechte behoefte om zichzelf te verbazen.

Poseren doen we allemaal, maar zonder beweging staan we stil.

Opening van de expositie ‘Pose en Beweging’ op zondag 15 mei om 15.00 door Piet Augustin, oud-conservator hedendaagse kunst Gorkums Museum.

 

curator

Coby Brinkers

deelnemende kunstenaars

Cecil Kemperink

Chris Baaten

overzicht